Zabierzów

Sołtys: Edmund Dąbrowa

Zabierzów - jest największą, liczącą ponad 5 tys. mieszkańców i najbardziej uprzemysłowioną wsią w gminie, która już obecnie może pretendować do miana miasteczka. Wszak w centrum, na miejscu dawnego zakładu przetwórczego wapienia wytyczono Rynek, wznosząc nowoczesny budynek Urzędu Gminy, który z racji architektonicznej formy nazwano ratuszem. To początek, gdyż wokół Rynku planowane są dalsze inwestycje. Inną nader miejską wizytówką Zabierzowa jest „Kraków Business Park”- kompleks komercyjnych biurowców powstały w 1997 r. (częściowo na terenie Rząski) w ramach Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Historycznie Zabierzów jest także najstarszą wsią w gminie i jedną z najstarszych w rejonie Krakowa. Pierwotnie nazywany Rogoźnikiem, zapewne od rogoży (pałki wodnej) powszechnie występującej nad Rudawą, został wymieniony w 1254 r. w dokumencie Bolesława Wstydliwego potwierdzającym własności klasztoru norbertanek na krakowskim Zwierzyńcu, a następnie analogicznym akcie z 1287 r. Leszka Czarnego. Otóż, wspomniany konwent został ufundowany przez zmarłego w 1176 r. możnowładcę Jaksę z Miechowa i uposażony przez niego zapewne około 1160 r. Bibicami, Rogoźnikiem i Zwierzyńcem. Wiadomość o tym przekazuje Jan Długosz w 2 poł. XV w. używając już nazwy Zabierzów, która praktycznie od czasu wydania przez norbertanki przywileju na budowę młyna w 1368 r. jest konsekwentnie stosowana. Nazwa ta pochodzi ona od imienia Zabierz (Zabierza), prawdopodobnego zasadźcy, o którym nic nie wiadomo. Jednak lokację wsi na prawie niemieckim potwierdzają klasztorne dokumenty z 2 poł. XIII w. mówiące o sprzedaży przez norbertanki w tym celu folwarku w Rogoźniku. Ostatecznie nazewniczo Rogoźnik z Zabierzowem identyfikuje klasztorny dokument z 1504 r., w którym podano (we współczesnej transkrypcji): wieś ze starożytności zwana Rogoźnik albo Zabierzów. W XVI w. do rozwoju Zabierzowa przyczynił się gościniec z Krakowa na Śląsk przez Tenczynek – Chrzanów, z którego zaczęto wówczas liczniej korzystać, aniżeli z traktu przez Ojców – Olkusz – Będzin. Wspominają o tym lustracje królewskie: z 1564 r. i z 1570 r. opisujące wspomniany trakt przez Zabierzów. Wówczas nie było na nim, poza Chrzanowem, komór celnych. Cło dla Zabierzowa, pobierane przy utrzymywanym przez norbertanki moście na Rudawie ustanowił dopiero Zygmunt III Waza postanowieniem z 1616 r. W 1745 r. pożar strawił znaczną część wsi na południe od traktu śląskiego, nazwaną później Pogorzanami. Spłonął opisywany w XVII w. drewniany dwór norbertanek, zabudowania gospodarcze i chłopskie, a także kaplica wzniesioną kilka lat wcześniej. Odbudowywana wieś przybrała kształt ulicówki rozciągniętej wzdłuż wsp. gościńca śląskiego, tj. dzisiejszej drogi nr 79 – ciągu ul. Krakowskiej i ul. Śląskiej. Przy niej, w rejonie dawnego nawsia w latach 1908-1938 wzniesiono wg projektu Józefa Kryłowskiego okazały kościół pw. św. Franiszka z Asyżu, rozbudowany w latach 1969 – 1971 o część zachodnią. Dość skromną neogotycką bryłę świątyni ożywia wzniesiona w 2002 r. wolnostojąca dzwonnica z czterema dzwonami, z których największy o wadze 820 kg nazwano imieniem św. Jana Pawła II. Również przy ul. Krakowskiej (nr 101) zwraca uwagę oryginalna drewniano – murowana willa wybudowana na użytek własny w 1901 r. przez Jana Sas – Zubrzyckiego (1860 – 1935), wybitnego krakowskiego i lwowskiego architekta. Interesującą pamiątką najnowszej historii jest skromny obelisk znajdujący się naprzeciw starego młyna za Rudawą. Odsłonięto go w 50 rocznicę aresztowania 3 VII 1943 r. przez gestapo mieszkającej tu rodziny Poganów oraz innych mieszkańców. Obszernie informuje o tym umieszczona na pomniku inskrypcja, którą warto jednak uzupełnić. Otóż już w 1940 r. bracia Poganowie – liczący wówczas 18 lat Marian (ps. Rzeżucha) i 15-letni Mieczysław (ps. „Błyskawica”, „Błyskawiczny”) zorganizowali grupę konspiracyjną, która rozwinęła się w oddział AK. Po wsp. aresztowaniu Mieczysława, jego rodziców i siostry, oddział pod tymczasowym dowództwem Mariana zakonspirował się w lasach zabierzowskich i w 22 VII 1943 r. został podporządkowany krakowskiemu Kedywowi (Kierownictwu Dywersji) AK przyjmując kryptonim „Błyskawica”, a następnie przegrupowany w rejon myślenickiego, później limanowskiego (zob. Brzezie). Tu też, pod Tymbarkiem, w starciu z Niemcami poległ 31.VII.1944 r. „Błyskawiczny”, któremu w grudniu 1943 r. udało się zbiec z obozu w Oświęcimiu. „Rzeżucha” nadal walczył w oddziale „Błyskawica”, który od połowy 1944 r. działał w strukturze Samodzielnego Batalionu AK „Skała” przeprowadzając szereg akcji dywersyjno-sabotażowych i bojowych m.in. w rejonie Krakowa, Częstochowy i Miechowa.  Po wojnie, w 1950 r. Marian Pogan został aresztowany pod zarzutem ukrywania broni; amnestionowany w 1954 r. pracował, jako architekt w Krakowie, gdzie zmarł w 1975 r.; pochowany został w Zabierzowie. Należy również wspomnieć o dwóch innych pomnikach znajdujących się na tzw. Topólkach, w obrębie założonego niedawno parku, w widłach dróg krajowej 79 i wojewódzkiej 774. W pewnym oddaleniu od skrzyżowania, aczkolwiek dobrze wyeksponowany znajduje się pomnik Chwała Polskim Skrzydłom, zakomponowany w formie bramy z symbolami polskiego lotnictwa wojskowego. Jego pomysłodawcą i inicjatorem budowy było Stowarzyszenie Lotników Polski Południowej im. mjra Karola Pniaka, dowódcy 308 Krakowskiego Dywizjonu Myśliwskiego. Pierwotnie, w 2003 r. monument miał stanąć przy lotnisku w Balicach. Nie znaleziono jednak tam właściwej lokalizacji i w 2008 r., w 80 rocznicę odzyskania niepodległości pomnik odsłonięto w obecnym miejscu, składając w nim ziemię z cmentarzy całej Europy, na których spoczywają polscy lotnicy polegli podczas II wojny światowej. Natomiast bliżej skrzyżowania położony jest niewielki głaz upamiętniający miejsce, w którym 10 VI 1979 r. zebrali się mieszkańcy, by pożegnać jadącego na lotnisko w Balicach papieża św. Jana Pawła II, kończącego wówczas swą pierwszą pielgrzymkę do kraju. Głaz odsłonięto w 30 rocznicę tego wydarzenia.

Tekst:Krzysztof Pucek

Zdjęcia: UG Zabierzów