Rudawa

Sołtys: Marcin Cieślak
Rudawa - jest jedną z najwcześniej poświadczonych źródłowo wsi w okolicach Krakowa. Podarował ją kapitule krakowskiej wraz kościołem, jak podaje Jan Długosz, zmarły w 1185 r. komes Jan, zwany Gniewomirem. Od tego czasu Rudawa, aż do 1939 r. pozostawała w dobrach kapitulnych. Niezwykle cennym zabytkiem jest tutejszy kościół parafialny, którego wczesnogotyckie prezbiterium wzniesione około 1300 r. (poza sklepieniem z 1868 r.) uznawane jest za jedną z najstarszych ceglanych budowli małopolskiej wsi. Od zewnątrz, w jego dolnych, ceglanych partiach zwracają uwagę liczne koliste dołki, będące ciekawą pamiątką dawnych obyczajów. Wg tradycji były one wiercone przez rycerstwo podczas poświęcenia mieczy przed wyruszeniem na wojenne wyprawy. Nawa pierwotnie drewniana, z końcem XV w. została zastąpiona murowaną, którą przebudowano z początkiem XVII w. Przylegają do niej: drewniana wieża – dzwonnica z 1541 r. oraz dobudówka z 1631 r. o renesansowych formach, mieszcząca kruchtę, a na piętrze nakryte kopułą i otwarte do nawy pomieszczenie. Wnętrze kościoła, po zmianach dokonanych w latach 60. XX w. prezentuje się dość skromnie. W nawie zwraca uwagę renesansowy podstropowy fryz, o motywach roślinnych z około 1600 r., w prezbiterium relikty gotyckich polichromii z XIV i ok. 1470 r. Na wyposażenie składają się dwa barokowe ołtarze boczne (z XVII w. i sprzed 1783 r.), wczesnobarokowa ambona oraz pokaźnych rozmiarów, bogato zdobiony, barokowy ołtarz główny. Powstał on zapewne przez 1617 r., podobnie jak drewniane stojące na jego mensie tabernakulum w kształcie centralnego kościoła z kopułą. W ołtarzu głównym umieszczony jest cieszący się miejscowym kultem, gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem na ręku (w typie Hodegetrii) z około 1450 r. Jest on zasuwany manierystycznym obrazem św. Anny Samotrzeć, pochodzącym z około 1600 r. Ciekawym zabytkiem, z uwagi na czytelną inskrypcję w języku staropolskim, pozostaje wmurowana w prawą ścianę nawy renesansowa, kamienna płyta nagrobna zmarłej w 1578 r. Elżbiety z Giebułtowskich Pisarskiej. Kościół otacza wzniesiony przed 1783 r. mur z bramą, kostnicą w narożu, oraz przyległą wieżą tzw. „zegarową” z przejściem na plebański dziedziniec oraz nadbudowaną w jego obwodzie nowszą dzwonnicą. W pobliżu położony jest zabytkowy cmentarz parafialny, na którym znajdują się m.in. mogiły: zbiorowa – ofiar pacyfikacji Radwanowic, nieznanych żołnierzy Września 1939, płka Benedykta Zielonki (zob. Niegoszowice), mieszkającego w Rudawie Karola Ludwika Konińskiego, zm. w 1943 r. eseisty i krytyka literackiego, hrabiów Rostworowskich z Niegoszowic, Józefa Trzaskowskiego, zm. w 1889 r.* weterana powstania listopadowego* i dzierżawcy tut. dóbr kapitulnych oraz zm. w 1970 r. Stanisława Tarkowskiego (zob. niżej). W środkowej części nekropolii zwraca uwagę charakterystyczna figurka klęczącego aniołka, jedno z nielicznie zachowanych rzeźb Franciszka Wyspiańskiego, ojca Stanisława. W pobliżu cmentarza znajdują się pozostałości niemieckiego punktu oporu z 1944 r. „Rudawa” (zob. Młynka, Nielepice) w postaci dwóch schronów biernych piechoty (Regelbau 668, schronu – garażu dla artylerii (Regelbau 701) oraz dwóch schronów bojowych piechoty (Ringstand 58c). W 2007 r. schron – Regelbau 668, który znajduje się bezpośrednio przy ulicy kard. Dunajewskiego został przez Małopolskie Stowarzyszenie Miłośników Historii „Rawelin” odrestaurowany. Zrekonstruowano wyposażenie wnętrza i urządzono okolicznościową wystawę, udostępniając obiekt dla turystów. Pozostałe schrony są niestety niedostępne.

Z początkiem XX w. Rudawa przekształca się w miejscowość letniskową. W rejonie stacji kolejowej zaczęto wznosić murowane domy i wille, być może za przykładem Antoniny i Stanisława Domańskich, którzy pierwsi w 1896 r. wybudowali tu swój charakterystyczny dom z wieżyczką, przy wykorzystaniu projektu nieżyjącego już wówczas wybitnego krakowskiego architekta Tomasza Prylińskiego. Domańscy należeli do elity intelektualnej Krakowa: Stanisław (1844-1916) – neurolog, prof. UJ, był miejskim rajcą, inicjatorem m.in. budowy krakowskich wodociągów; Antonina (1853-1917), uważana za pierwowzór Radczyni w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, wówczas debiutująca pisarka, której później rozgłos przyniosły powieści dla młodzieży, jak Paziowie króla Zygmunta, czy Historia żółtej ciżemki. W okresie czerwca – lipca 1908 r. w domu z wieżyczką mieszkał Henryk Sienkiewicz, pisząc tu kilka rozdziałów powieści Wiry. Pisarzowi codziennie rano przynosił wówczas świeże mleko lubiany przez niego miejscowy chłopiec Staś Tarkowski. Jego imię i nazwisko otrzymał później główny bohater W pustyni i w puszczy. Zapewne też w Rudawie Sienkiewicz spotykał się ze Stanisławem Smolką (1854-1924), prof. UJ, historykiem – mediewistą, swym doradcą przy pisaniu Krzyżaków. Smolka mieszkał wówczas w Niegoszowicach, a od 1910 r. w znajdującym się opodal domu Heleny Rusockiej. Bywali też w Rudawie Stanisław Wyspiański, Włodzimierz Tetmajer, i Lucjan Rydel goszcząc często u Antoniego Procajłowicza (1876-1949), malarza i grafika, który zajmował stojący bliżej torów kolejowych dom z portykiem, po dziś zachowany.

 * korekta – po weryfikacji i konsultacji z autorem tekstu.

Tekst: Krzysztof Pucek

Zdjęcia:UG Zabierzów