Charakterystyka gminy

Gmina Zabierzów jest jedną z największych gmin w Małopolsce. Zajmuje obszar 99,6 km2; liczy ponad 25 tys. mieszkańców. Jest położona w południowej części Wyżyny Krakowsko-Czę­stochowskiej nad rzeką Rudawą, w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa. W jej skład wchodzą 23 sołectwa: Aleksandrowice, Balice, Bolechowice, Brzezie, Brzezinka, Brzoskwinia, Burów, Kar­niowice, Kleszczów, Kobylany, Kochanów, Młynka, Niegoszowice, Nielepice, Pisary, Radwanowi­ce, Rudawa, Rząska, Szczyglice, Ujazd, Więckowice, Zabierzów, Zelków.

Atutem stanowiącym o dużej atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej gminy Zabierzów, jest jej malowniczy jurajski krajobraz. Znajdujemy tu rozległe kompleksy leśne, niezliczoną ilość urokli­wych skał i ostańców wapiennych o fantazyjnych, wręcz baśniowych kształtach, jaskiń, wąwozów, źródeł krystalicznej wody.

Walory naturalne zadecydowały, iż znaczna część obszaru Gminy znalazła się w granicach dwóch parków krajobrazowych: „Dolinki Krakowskie”, który obejmuje jurajskie doliny Bolechowicką, Ko­bylańską, Będkowską i Kluczwody oraz „Tenczyńskiego” z największym na zachodzie Krakowa kom­pleksem Lasu Zabierzowskiego oraz Dolinami Aleksandrowicką, Brzoskwinki i przełomem Rudawy pod słynną Skałą Kmity. Jurajskie dolinki przyciągają rzesze turystów, jak i entuzjastów wspinaczek skałkowych. Są także doskonałym miejscem do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej, czemu sprzyja gęsta sieć znakowanych szlaków ukierunkowanych na określonego odbiorcę. Szlaki nie omi­jają licznych i wartościowych obiektów dziedzictwa kulturowego, że wspomnieć tu gotyckie kościoły w Bolechowicach i Rudawie czy założenia dworsko-parkowe w Balicach, Karniowi­cach, Niegoszowicach, Bolechowicach, a także ich pozostałości np. w Pisarach, Ujeździe i Aleksandrowicach.

Możliwości rekreacyjno-turystyczne, jakie stwarzają zasoby przyrodnicze i kul­turowe gminy wzbogacają oferty Ośrodka Sportowo-Rekreacyjnego w Zabierzowie, ośrodków jeździeckich w Brzoskwini, Nie­lepicach, Pisarach i Zabierzowie, a także kompleksy boisk sportowych, place zabaw, czy miejsca wspinaczkowe, np. w Dolinie Kobylańskiej.

Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny – położony w centrum Zabierzowa składa się z dwóch głównych obiektów:

pływalni z dwoma basenami: dużym o wymiarach 25×12,5 m oraz małym dla najmłod­szych dzieci wyposażonym w zjeżdżalnie i inne atrakcje wodne. Pływalnia posiada homo­logację Polskiego Związku Pływackiego do rozgrywania zawodów z elektronicznym pomia­rem czasu, a także nowoczesne systemy obsługi klientów indywidualnych, bez ustalania „sztywnych” godzin wejścia,

hali sportowej o wymiarach 38×16 m, w której można prowadzić treningi i rozgrywki koszy­kówki, piłki siatkowej i nożnej halowej, a także korzystać ze ścianki wspinaczkowej.

Oba obiekty dysponują trybunami dla łącznie około pół tysiąca widzów, a także siłownią, gabine­tami masażu, sauną oraz solarium.

Adres: ul. Kolejowa 15a, 32-080 Zabierzów, tel. 12 285 12 00, 12 285 11 54. www.osrzabierzow.pl

Gmina Zabierzów dużą wagę przywiązuje również do spraw oświaty, czego wyrazem są nowoczesne zespoły szkolno-przedszkolne w Balicach i Zabierzo­wie, oraz 6 zmodernizowanych szkół podstawowych (Bolechowice, Brzezie, Kobylany, Nielepice, Rudawa i Rząska). Sieć gminnych szkół i przedszkoli uzupełnia­ją placówki prowadzone przez inne podmioty – szkoły w Bolechowicach, Brzoskwini, Radwanowicach (in­tegracyjna) i Zelkowie, przedszkola w w Balicach, Bolechowicach (2), Brzoskwini, Radwanowicach, Rudawie, Rząsce, Zabierzowie (3) i Zelkowie, a także żłobki w Bolechowicach, Rząsce i Zabierzowie.

Zadania w zakresie wychowania i edukacji realizuje także Samorządowe Centrum Kultury i Promocji Gminy Zabierzów w Zabierzowie, jakkolwiek głównym celem jego działania jest ochrona tradycji i dziedzictwa kulturowego gminy oraz pozyskanie i przygotowanie jej mieszkańców do aktywnego udziału w życiu kulturalnym. Swą ofertę Centrum Kultury kieruje przede wszystkim do młodzieży i dzieci. Obejmuje ona m.in. zajęcia plastyczne, w tym z zakresu ceramiki oraz grafiki komputerowej, wokalno-aktorskie, baletowe, muzyczne, w tym Piano-Lab (kurs produkcji muzycznej), Akademię Młodego Lidera (uczącej przedsiębiorczości), Liczbową Twierdzę (kółko matematyczne), naukę języków obcych. Dla dzieci najmłodszych zorganizowana jest Strefa Malucha, skupiająca dzieci do lat 4. Równie bogaty program oferowany jest osobom dorosłym, aktywnym zawodowo oraz seniorom – zajęcia fitness, gimnastyki rehabilitacyjnej, taneczne czy prowadzone w ramach różnych warsztatów – fotograficznych, muzycznych, plastycznych, języków

obcych. Centrum podlegają również biblioteki w Bali­cach, Bolechowicach, Rudawie i Zabierzowie, które tak­że prowadzą działalność popularyzatorską, organizując konkursy czytelnicze, spotkania autorskie czy publikując różne opracowania z zakresu lokalnej historii, tradycji, itp. Duże znaczenie w działalności Centrum odgrywa Galeria „Na Piętrze”, eksponująca prace miejscowych artystów amatorów oraz artystów profesjonalnych, a także Gminna Orkiestra Dęta, uświetniającą wszelkie lokalne uroczystości. Centrum jest również organizatorem cyklicznych imprez m.in. „Dni Gminy Zabierzów”, „Pikniku Ekologicznego” w Bolechowicach, „Gminnego Dnia Dziecka”, gminnych dożynek, czy kiermaszy Wiel­kanocnych oraz Bożonarodzeniowych.

Należy dodać, że na terenie Gminy Zabierzów działa około 60 organizacji pozarządowych, na wielu płaszczyznach wzbogacających jej ofertę, w tym w zakresie kultury i turystyki. Przykładem tego jest organizacja szeregu innych cyklicznych imprez sportowych, turystycznych, rekreacyjnych czy kulturalnych, jak np.: „Spotkania z historią” (Rajd Śladami II Wojny Światowej i Piknik Forteczny w Rudawie – październik), ogólnopolski „EKO Jurajski Półmaraton” ze startem i metą w Rudawie (czerwiec; 2018 r. – XIV z kolei), „Rodzinna Rowerowa Familiada” w Dolinie Będkowskiej (maj; w 2018 r. – IX z kolei) czy „Ogólnopolskie Zawody Pływackie o Puchar Rycerza Kmity” w Zabierzowie (kwiecień; w 2018 – XIII z kolei).

Korzystne położenie w sąsiedztwie Krakowa i w pobliżu aglomeracji śląskiej, dogodna komunikacja (Kraków Air­port – Międzynarodowy Port Lotniczy im. Jana Pawła II Kraków–Balice, autostrada A-4, modernizowana linia kolejo­wa E-30), jak i sprzyjające inwestorom warunki stwarzane przez Gminę są zasadniczymi czynnikami decydujący­mi o dynamicznym jej rozwoju, i zaliczeniu do podmiejskich stref o najwyższym stopniu aktywności gospodarczej. Świadczy o tym liczba około 2500 firm funkcjonujących na terenie Gminy, wśród których nie brakuje potentatów na skalę krajową. Należy dodać, iż stabilność wszelkich działań, nie tylko inwestycyjnych podejmowanych w Gmi­nie zapewniają aktualne miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowiązujące na całym jej obszarze.

10

Jednym ze spektakularnych przykładów rozwoju Gminy są oddane do użytku w 2015 r. – Rynek wraz z położoną przy nim nową siedzibą Urzędu Gminy, zwaną ratuszem. Należy podkreślić, iż Rynek stał się miejscem spotkań mieszkańców i turystów, miejscem cyklicznych uroczystości, imprez kulturalno-rekre­acyjnych, jak np. uprzednio wspomnianych „Dni Gminy Zabierzów” czy świątecznych kiermaszy.

Gmina Zabierzów to gmina o bogatej historii, malowniczych jurajskich krajobrazach a jednocze­śnie nowoczesnej infrastrukturze technicznej i komunikacyjnej, to miejsce przyjazne zarówno dla mieszkańców, turystów, jak i inwestorów ze względu na bezpieczeństwo, wysoki standard życia, zie­lone otoczenie i duży potencjał inwestycyjny.

Zadania Gminy w zakresie jej promocji realizuje Wydział Rozwoju i Promocji Urzędu Gminy. Jego głównym celem jest popularyzacja wiedzy o Gminie i jej szeroko rozumianej ofercie. Służy temu m.in. identyfikacja wizualna, której zasadniczym elementem jest logo promocyjne – rozpoznawal­ny znak łączący w sobie symbol nowoczesności oraz zrównoważonego rozwoju. W ramach dzia­łań promocyjnych zostało wydanych wiele materiałów informacyjnych i reklamowych, m.in.: al­bumy, mapy turystyczne, foldery, przewodniki, pocztówki, spoty reklamowe. Wśród wydawnictw szczególnego wyróżnienia wymaga opublikowana we współpracy z Muzeum Historycznym Mia­sta Krakowa „Monografia Gminy Zabierzów”, albumy „Zabytki Gminy Zabierzów w rysunkach” i „Gmina Zabierzów w rysunkach”, gra planszowa „Jurajska Kraina Tajemnic”, przewodnik „Rowerem po Gminie Zabierzów”, systematycznie wznawiane mapy turystyczno-administracyjne Gminy. Natomiast w sferze przekazu elektronicznego na uwagę zasługuje „Wirtualny Spacer po Gminie Zabierzów” oraz sze­reg filmów reklamowych. Wciąż poszukiwane są nowe formy promocji również poprzez wykorzystanie mediów społecznościowych oraz innowacyjnych rozwiązań, które wpłyną na szersze rozpowszechnienie i zaprezentowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych oraz potencjału Gminy w myśl wiodącego hasła: Gmina Zabierzów – Właśnie Tutaj Zamieszkaj, Zainwestuj i Wypoczywaj.

Zapraszamy do Gminy Zabierzów!

Odwiedź Gminę Zabierzów,

bo Właśnie Tutaj

Zamieszkaj, Zainwestuj i Wypoczywaj!

Urząd Gminy Zabierzów

Zabierzów, Rynek 1

32-080 Zabierzów

www.zabierzow.gmina.pl

facebook.com/GminaZabierzow

Charakterystyka fizyczno-geograficzna

Gmina Zabierzów leży w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na styku jej trzech mezoregionów: Wyżyny Olkuskiej, Rowu Krzeszowickiego oraz Garbu Tenczyńskiego. Wyżyna Olkuska, zwana także Płaskowyżem Ojcowskim wznosi się przeciętnie na poziomie ok. 400 m n.p.m i opada do Rowu Krzeszowickiego seriami uskoków wyraźnie zaznaczającymi się w rzeźbie w po­staci stromych, skalistych progów, o prawie 100-metrowej wysokości. Jej lekko faliste wierzchowi­ny od południa rozcinają liczne doliny potoków przybierające formę krętych i skalistych wąwozów, zwanych potocznie Podkrakowskimi Dolinkami. Są to dolinki Racławki, Szklarki, Będkowska oraz w granicach gminy Zabierzów, bodaj najbardziej znane i odwiedzane – Kobylańska i Bolechowicka, i dalej na wschód Dolina Kluczwody. Podobną rzeźbą charakteryzuje się, zajmujący południową cześć gminy – Garb Tenczyński, który jest największym zrębowym wzniesieniem w rejonie Krakowa. Jego wierzchowiny, wznoszą się przeciętnie na wysokość 300 m n.p.m. i analogicznie opadają od północy do Rowu Krzeszowickiego, a od południa ku Obniżeniu Cholerzyńskiemu stromymi proga­mi. Rozcinają je doliny Nielepicka, Brzoskwinki, Aleksandrowicka, Wąwóz Burowski i szereg innych, w części martwych, jak np. Zapustny Dół, Wąwóz Kochanowski czy Wąwóz Zbrza. Wschodnie partie Garbu Tenczyńskiego, pokrywa Las Zabierzowski, jeden z największych kompleksów leśnych w rejo­nie Krakowa. Omówione mezoregiony rozdziela około 4-kilometrowej szerokości tektoniczne zapa­dlisko Rowu Krzeszowickiego, charakteryzującego się stosunkowo płaską, wyrównaną powierzch­nią. Jego dnem płynie Rudawa, która za Zabierzowem skręca na południe, tworząc przełom przez Garb Tenczyński pod legendarną Skałą Kmity. Niewielkie, południowe fragmenty gminy, są położone w Obniżeniu Cholerzyńskim, stanowiącym mezoregion Bramy Krakowskiej. Podobnie jak Rów Krze­szowicki – Obniżenie Cholerzyńskie jest tektonicznym zapadliskiem o równinnej powierzchni, co uwarunkowało powstanie i rozwój na jego obszarze lotniska w Balicach.

Budowa geologiczna, rzeźba

W budowie geologicznej obszaru gminy Zabierzów największy udział posiadają górnojurajskie wapienie, a więc skały zbudowane głównie z węglanu wapnia. Powstały one w ciepłym i stosunkowo płytkim morzu, które około 160 mln temu pokrywało dzisiejszą Wyżynę Krakowsko – Częstochowską, w wyniku osadzania się na jego dnie skorupek i szkieletów różnych organizmów morskich, jak sko­rupiaki, małże, jamochłony, ramienionogi, itp. W rejonie Krakowa górnojurajskie wapienie tworzą gruby, liczący około 300 m miąższości kompleks, który wykazuje znaczne zróżnicowanie litologiczne.

W jego obrębie najbardziej charakterystyczne są wapienie skaliste, które jako najbardziej odporne na procesy wietrzenia uległy wypreparowaniu spośród pozostałych odmian budując obecnie tak charakterystyczne dla krajobrazu Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej skałki, zarówno na wierz­chowinach, jak i w dolinach. W dalszym procesie formowania się obecnej rzeźby, po ustąpieniu kolejnego morza w górnej kredzie (80 mln lat), największy wpływ na jej obecny kształt wywarły zachodzące w trzeciorzędzie, a dokładniej w miocenie (23 mln lat) alpejskie ruchy górotwórcze. Nasunięcie fałdujących się Karpat na wapienną płytę Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej spo­wodowało jej spękanie na różnej wielkości bloki i wzajemne się ich przesuwanie wzdłuż płasz­czyzn uskoków, a więc doprowadziło do powstania zrębów – Garbu Tenczyńskiego oraz zapadliska – Rowu Krzeszowickiego. Około 15 mln lat temu Rów Krzeszowicki wypełniło morze pozostawiając grube serie ilastych osadów, spod których następnie zostały odpreparowane obrzeżające go serie uskoków, zaznaczające się w dzisiejszej rzeźbie w postaci stromych, skalistych i postrzępionych progów morfologicznych. Z końcem trzeciorzędu rozpoczął się również proces rozwoju obecnych dolin. Początkowo potoki spływały bezpośrednio ku Wiśle przez Rów Krzeszowicki i Garb Ten­czyński żłobiąc swe koryta w miękkich osadach mioceńskich. Po dotarciu do bardziej twardego podłoża, a także skutkiem obniżania się poziomu Wisły, nastąpiło ich przeciągnięcie na wschód i połączenie w dzisiejszą Rudawę. Dolne odcinki na Garbie Tenczyńskim zostały opuszczone, a nie­kiedy wtórnie wykorzystane przez mniejsze cieki, jak np. Brzoskwinka. W okresie czwartorzędu, a więc współczesnego nam okresu dziejów Ziemi (od 1,8 mln lat) ostatecznie wykształciła się obecna rzeźba. Starsze struktury zostały przykryte utworami głównie pochodzenia lodowcowe­go, jak występującymi na wierzchowinach i stokach lessami, a także piaskami nawiewanymi pod koniec okresu glacjalnego (15-12 tys. lat temu). W formowaniu się rzeźby niezwykle istotną rolę odgrywają zjawiska krasowe, polegające na chemicznym rozpuszczaniu skał węglanowych przez wody opadowe. Ich efektem są wywierzyska, krasowe leje, bezodpływowe dolinki (np. znane z rejonu Doliny Będkowskiej), a przede wszystkim jaskinie i schroniska skalne.

Walory krajobrazowe, ochrona przyrody

Położenie gminy Zabierzów na obszarze trzech mezoregionów Wyżyny Krakowsko-Częstochow­skiej decyduje o jej krajobrazie. Określa go przede wszystkim zróżnicowana rzeźba, która uwarunkowała w długim procesie dziejowym stopień jego przekształcenia. Obecny krajobraz jest w większości kulturowy, znaczniej przekształcony w obrębie równinnego Rowu Krzeszowickiego, który stwarzał lepsze możliwości osadnicze, gospodarczego wykorzystania, co obserwujemy także współcześnie. Pozostałości prawie natu­ralnego krajobrazu spotykamy na wzniesieniach Wyżyny Olkuskiej i Garbu Tenczyńskiego. Należą do nich lasy zajmujące około 15% powierzchni gminy, a przede wszystkim pokrywające jurajskie doliny – jedne stro­mościenne, skaliste, inne suche, wypełnione seriami osadów fluwioglacjalnych. Doliny te, obok stromych, często skalistych, tektonicznych krawędzi Wyżyny Olkuskiej czy Garbu Tenczyńskiego są swoistym krajobra­zowym wyróżnikiem gminy, także decydującym o jej turystycznej atrakcyjności. W ich obrębie występują licznie różnorodne formy skalne górnojurajskich wapieni, często o fantastycznych kształtach, groty, krasowe źródła i potoki. Jurajskie doliny z uwagi na dużą zmienność ich podłoża i mikroklimatu stanowią siedliska bogatej i zróżnicowanej ekologicznie flory, o różnym pochodzeniu. Obok siebie występują tu zbiorowiska skrajnie przeciwstawne – rośliny górskie typowe dla chłodnego klimatu obok ciepłolubnych reprezentują­cych element południowy, gatunki siedlisk wilgotnych obok przywiązanych do siedlisk suchych, naskalnych. O wartościach przyrodniczych dolinek najdobitniej świadczą zarówno objęcie ich programem Unii Eu­ropejskiej ochrony siedlisk „Natura 2000”, jak i utworzone w ich obrębie rezerwaty (zob. dalej).

Wspomniane na wstępie przeobrażenia antropogeniczne, w szeregu przypadkach posiadają aspekt historyczny dokumentując minione formy kształtowania krajobrazu, jakimi pozostały zało­żenia skupione wokół dawnych centrów osadniczych – dworsko-parkowe w Aleksandrowicach, Bali­cach, Karniowicach, Pisarach czy sakralne w Rudawie.

Krajobrazowe walory gminy Zabierzów zostały docenione poprzez włączenie 62,8% jej powierzch­ni w granice dwóch Parków Krajobrazowych: Dolinki Krakowskie oraz Tenczyńskiego Parku Krajobra­zowego; pozostały obszar pozostaje w otulinie Parków.

Oprócz wspomnianych Parków Krajobrazowych w gminie Zabierzów wprowadzono szereg innych, uprzednio wspomnianych form ochrony dziedzictwa przyrodniczego.

Rezerwaty przyrody:

Dolina Kluczwody – rezerwat krajobrazowy, o powierzchni 35,22 ha, utworzony w 1989 r. celem ochrony krajobrazu fragmentu zbocza doliny pokrytego grądem i buczyną karpacką, stanowiących siedlisko wielu cennych i chronionych gatunków flory (zob. Zelków).

Wąwóz Bolechowicki – rezerwat krajobrazowy, o pow. 22,44 ha, utworzony w 1968 r. Ochronie podlega skalista i głęboka dolina o zboczach pokrytych kserotetmicznymi murawami i zaroślami, w części grądem oraz borem mieszanym. Jej ujście do Rowu Krzeszowickiego zwieńcza skalna Brama Bolechowicka. W rezerwacie dopuszczalna jest wspinaczka skałkowa, lecz wyłącznie przy wykorzy­staniu zamocowanych już haków.

Należy przypomnieć, że oba rezerwaty znalazły się w granicach obszaru „Dolinki Jurajskie” wytyczo­nego w ramach programu ochrony siedlisk „Natura 2000”.

Skała Kmity – rezerwat krajobrazowy, o powierzchni 19,47 ha, utworzony w 1959 r. Ochronie pod­legają zbocza przełomu rzeki Rudawy przez Garb Tenczyński wraz z malowniczymi skałami Kmity i Bonerówny, pokryte roślinnością kserotermiczną i zbiorowiskami leśnymi, głównie grądem i zaro­ślowymi (zob. Zabierzów).

Użytki ekologiczne:

- stanowisko lilii złotogłów w Lesie Zabierzowskim, o powierzchni 3,57 ha, utworzone w 1998 r.

- uroczysko Podgołogórze oraz Uroczysko w Rząsce – przylegające do siebie, położone na tere­nie Rząski, o łącznej powierzchni 65,10 ha, utworzone w 2001r. i chroniące stanowiska fiołka bagiennego rosnącego przy dawnych stawach, a także pozostałości łęgów olszowo-jesionowych (zob. Rząska).

Powyższe przestrzenne formy ochrony uzupełniają pomniki przyrody ożywionej i nieoży­wionej, których na terenie gminy Zabierzów ustanowiono łącznie 53. Są to głównie zabytkowe drzewa w obrębie dawnych założeń parkowych (lipy, dęby, planty, graby, modrzewie), a po­nadto: Źródła przed Wąwozem Bolechowickim i koło skały Żabi Koń w Dolinie Kobylańskiej oraz skała Nad Zaściankiem, zw. też Nad Jackiem (zob. Zabierzów, Skała Kmity), położoną na południe od Skały Kmity.

Źródło:

Przewodnik Turystyczny „Gmina Zabierzów Jurajska Kraina”

Filmy promocyjne na temat Gminy Zabierzów:

https://www.youtube.com/watch?v=yatDcZXplyw&list=PLjE4-NCecjg9GuonLzZZwrcXxzebCTs8s&index=13

https://www.youtube.com/watch?v=A9Ba5bnysoU&list=PLjE4-NCecjg9GuonLzZZwrcXxzebCTs8s